Ý nghĩa hoành phi câu đối trong thờ cúng gia tiên dòng họ

Ý nghĩa hoành phi câu đối trong thờ cúng gia tiên dòng họ

1. Nguồn gốc xuất hiện của Hoành Phi, Câu Đối

Treo Hoành Phi Câu Đối, Cuốn Thư Câu Đối trong thờ cúng gia tiên, dòng họ là nét đẹp truyền thống lâu đời của cha ông ta. Nhìn vào bàn thờ gia tiên, có thể thấy được gia phong của một gia đình người Việt, là chuẩn mực về một lối sống truyền thống.

Xưa kia, mỗi khi một gia đình nào có việc trọng đại như: Vinh quy bái tổ, chúc thọ thày mẹ, mừng tân gia… mọi người lại đến tặng nhau đôi câu đối, nếu mà sang hơn nữa thì tặng cả bức hoành phi. Bức Hoành Phi thường được bố cục theo hình chữ nhật treo trên xà ngang, gian giữa, ở phía trên câu đối, ngăn cách không gian bên ngoài với khu vực thờ cúng. Nhà nào giàu có thì thường sơn son thếp vàng, nếu không đủ điều kiện thì thếp bạc, nghèo hơn nữa thì cũng nhờ thày đồ viết cho mấy chữ, kính cẩn treo trên bàn thờ để tỏ lòng thành với ông bà, tổ tiên.

Hình ảnh hoành phi câu đối

Thú chơi hoành phi câu đối qua hàng ngàn năm đã vượt lên thói thường, trở thành nét văn hóa riêng, rất đặc trưng của cả một dân tộc Việt Nam. Ngày nay, người biết đọc, biết viết hoành phi câu đối không nhiều, có lẽ đây là hệ lụy từ việc cách tân và chiến tranh liên miên của dân tộc ta. Phần lớn trong số họ là những người biết viết chữ Hán, chữ Nôm từ thế kỷ trước, còn lại là một số ít người trẻ tuổi yêu chữ mà trở thành nhà Nho.

Thường thì Hoành Phi Câu Đối đi cùng với một diềm trang trí kết nối giữa hai cây cột ở gian giữa ngôi nhà cổ, phần này được gọi là Cửa Võng. Cửa Võng được đục trạm khéo léo với các hoa văn họa tiết khác nhau từ hoa lá, cây cỏ, linh vật rồng phượng…

1. Ý nghĩa hoành phi, câu đối

Hoành phi (nguyên nghĩa là bảng nằm ngang vốn là bức thư họa 書畫 (tranh chữ), được dùng rộng rãi trong dân gian (đình, đền, nhà thờ họ, nhà ở…).

Hoành phi có nhiều loại, có bức hoành phi sơn son chữ vàng, có bức sơn đen chữ đỏ hoặc vàng, cũng có những bức được khảm xà cừ rất cầu kỳ, đẹp mắt.

Chữ viết trên hoành phi đều mang ý nghĩa tỏ lòng tôn kính của con cháu đối với tổ tiên, ca tụng công đức của tổ tiên, ghi lại những lời răn dạy con cháu, hoặc thể hiện ước nguyện cầu mong sự bình an, thái bình.

Câu đối thuộc thể loại văn biền ngẫu, gồm hai vế đối nhau nhằm mô tả thông tin một ý chí, quan điểm, tình cảm của tác giả trước một phương pháp, một sự việc nào đó trong đời sống xã hội. Nên chu đáo là từ đối (對) ở đây có nghĩa là ngang nhau, hợp nhau thành một đôi.

Ở hai cột phía trước bàn thờ hoặc trên tường có treo mỗi bên một câu đối. Cũng như bức hoành phi, ngoài dùng để trang trí, câu đối còn ghi lại những lời dạy về giá trị đạo đức truyền thống của tổ tiên, ca ngợi công đức của dòng họ gia tộc hoặc cầu mong thái bình, thịnh vượng.

Hoành phi câu đối thờ bao gồm cuốn thư và câu đối:

Hoành phi cổ thường thì được cấu tạo theo hai dạng cơ bản là dạng hình chữ nhật và dạng hình cuốn thư, ngoài ra còn có bức dạng chiếc khánh, hình ô van…

Câu đối thì được dùng bảng 2 bên hình chữ nhật song song với nhau.

Chữ dùng để khắc

Những chữ Hán (không dùng chữ Nôm) viết trên hoành phi (大字 đại tự) thường theo 3 kiểu cơ bản là chữ chân 真, chữ thảo草, chữ triện 篆. Nội dung có khi bày tỏ lòng tôn kính của con cháu đối với tổ tiên và những người có công với đất nước, thông thường chỉ có từ ba đến bốn chữ như: 万古英灵 “Vạn cổ anh linh” (muôn thuở linh thiêng), 留福留摁 Lưu phúc lưu ân (Lưu giữ mãi ơn đức), 護國庇民 Hộ quốc tí dân (bảo vệ nước che chở dân); có khi mang ý nghĩa chúc tụng như 僧财进禄 “Tăng tài tiến lộc” (được hưởng nhiều tài lộc), 福禄寿成 “Phúc lộc thọ thành” (được cả phúc, lộc, thọ), 家门康泰 Gia môn khang thái (Cửa nhà rạng rỡ yên vui) …

Những chữ lạc khoản nhỏ hơn được ghi ở một hoặc hai bên của bức hoành phi sẽ cung cấp cho chúng ta biết những thông tin về chủ nhân của hoành phi, người viết, người tặng, sự kiện tạo ra bức hoành phi đó, về thời gian xây dựng đình, đền, nhà thờ họ…Hình trang trí trên các bức hoành phi như tứ linh (long, ly, quy, phượng), tứ thời (mai, lan, cúc, trúc), hình quyển sách và cây bút, hình thanh gươm…ngoài việc làm nổi bật thêm nội dung của những chữ trên bức hoành phi, còn thể hiện sự sáng tạo và thẩm mỹ của người tạo tác.

III. Vị trí treo phù hợp

Hoành phi được treo ở những vị trí thờ cúng linh thiêng như đình, đền, nhà thờ họ, phía trên bàn thờ gia tiên…

Vị trí của hoành phi thường treo ngay ngắn nơi chính giữa hoặc những vị trí long trọng khác của đền, đình hoặc ngôi nhà, hướng ra ngoài, cố định và ít di chuyển, tạo cảm giác bền vững, vĩnh viễn. Có gia đình chỉ treo hoành phi tại bàn thờ tổ tiên một bức hoành phi, nhưng cũng có gia đình treo đến hai bức hay ba bức, thường là những gia đình thuộc hạng khá giả.

Xưa, những nhà nghèo không có hoành phi bằng gỗ thường dùng những tấm cót, nẹp vào rồi dán những tấm giấy đỏ có viết đại tự lên. Ngày nay thì những bức hoành phi cổ, vốn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa còn lại rất ít. Ở một số di tích người ta đã đưa những tấm hoành phi mới vào để thay thế cho các bức hoành phi đã cũ hoặc đã bong sơn, long mộng hoặc tạo bức Hoành phi mới hoàn toàn.

1. Một số mẫu chữ trên hoành phi, câu đối

Hoành Phi

Chữ Hán – Nghĩa hán việt – Dịch nghĩa

万古英灵 : Vạn cổ anh linh – Muôn thủa linh thiêng

追念前恩 – Truy niệm tiền ân – Tưởng nhớ ơn xưa

留福留摁 – Lưu phúc lưu ân – Giữ mãi ơn phúc

海德山功 – Hải Đức Sơn Công – Công Đức như biển như núi

德旒光 – Đức Lưu quang – Đức độ toả sáng

福来成 – Phúc Lai Thành – Phúc sẽ tạo nên

福满堂 – Phúc Mãn Đường – Phúc đầy nhà

饮河思源 – Ẩm Hà Tư Nguyên – Uống nước nhớ nguồn

克昌厥後 – Khắc xương quyết hậu – May mắn cho đời sau

百忍泰和 – Bách Nhẫn Thái Hoà – Trăm điều nhịn, giữ hoà khí

五福临门 – Ngũ Phúc lâm môn – Năm Phúc vào cửa

忠厚家声 – Trung hậu gia thanh – Nếp nhà trung hậu

永绵世择 – Vĩnh miên thế trạch – Ân trạch kéo dài

元遠長留 – Nguyên viễn trường lưu – Nguồn xa dòng dài

萬古長春 – Vạn cổ trường xuân – Muôn thủa còn tươi

福禄寿成 – Phúc Lộc Thọ thành

兰桂腾芳 – Lan quế đằng phương – Cháu con đông đúc

後後無終 – Hậu hậu vô chung – Nối dài không dứt

家门康泰 – Gia môn khang thái – Cửa nhà yên vui

僧财进禄 – Tăng tài tiến lộc – Hưởng nhiều tài lộc

有開必先 – Hữu khai tất tiên – Hiển danh nhờ tổ

光前裕後 – Quang tiền dụ hậu – Rạng đời trước, sáng cho sau

好光明 – Hảo quang minh – Tốt đẹp sáng tươi

百世不偏 – Bách thế bất thiên – Không bao giờ thiên lệch

孝德忠仁 – Hiếu Đức Trung Nhân

高密肇基 – Cao Mật triệu cơ – Nơi phát tích là Cao Mật

家和萬事興 – Gia hòa vạn sự hưng

蛟龍得水 – Giao long đắc Thủy – Như Rồng gặp nước

Câu đối

Chữ và âm Hán

德大教傢祖宗盛

功膏開地後世長

Đức đại giáo gia tổ tiên thịnh,

Công cao khai địa hậu thế trường.

Dịch Nghĩa

Công cao mở đất lưu hậu thế

Đức cả rèn con rạng tổ tông.

本根色彩於花叶

祖考蜻神在子孙

Bản căn sắc thái ư hoa diệp

Tổ khảo tinh thần tại tử tôn

Dịch Nghĩa

Sắc thái cội cành biểu thị ở hoa lá

Tinh thần tổ tiên trường tồn trong cháu con

有開必先明德者遠矣

克昌厥後继嗣其煌之

Hữu khai tất tiên, minh đức giả viễn hỹ

Khắc xương quyết hậu, kế tự kỳ hoàng chi

Dịch Nghĩa

Lớp trước mở mang, đức sáng lưu truyền vĩnh viễn,

Đời sau tiếp nối, phúc cao thừa kế huy hoàng.

木出千枝由有本

水流萬派溯從源

Mộc xuất thiên chi do hữu bản,

Thuỷ lưu vạn phái tố tòng nguyên

Dịch Nghĩa

Cây chung nghìn nhánh sinh từ gốc

Nước chẩy muôn dòng phát tại nguồn

梓里份鄉偯旧而江山僧媚

松窗菊徑归来之景色添春

Tử lý phần hương y cựu nhi quốc gia tăng mỵ

Tùng song cúc kính quy lai chi cảnh sắc thiêm xuân

Dịch Nghĩa

Sông núi quê xưa thêm vẻ đẹp,

Cúc tùng cành mới đượm mầu Xuân

欲求保安于後裔

須凭感格於先灵

Dục cầu bảo an vu hậu duệ

Tu bằng cảm cách ư tiên linh

Dịch Nghĩa

Nhờ Tiên tổ anh linh phù hộ

Dìu cháu con tiến bộ trưởng thành

百世本枝承旧荫

千秋香火壮新基

Bách thế bản chi thừa cựu ấm

Thiên thu hương hoả tráng tân cơ

Dịch Nghĩa

Phúc xưa dày, lưu gốc cành muôn thủa

Nền nay vững, để hương khói nghìn thu

德承先祖千年盛

愊荫兒孙百世荣

Đức thừa tiên tổ thiên niên thịnh

Phúc ấm nhi tôn bách thế gia

Dịch Nghĩa

Tổ tiên tích Đức ngàn năm thịnh

Con cháu nhờ ơn vạn đại vinh.

族姓贵尊萬代長存名继盛

祖堂灵拜千年恒在德流光

Tộc tính quý tôn, vạn đại trường tồn danh kế thịnh

Tổ đường linh bái, thiên niên hắng tại đức lưu quang.

Dịch Nghĩa

Họ hàng tôn quý, công danh muôn thủa chẳng phai mờ

Tổ miếu linh thiêng, phúc đức ngàn thu còn toả sáng

祖德永垂千载盛

家风咸乐四时春

Tổ đức vĩnh thuỳ thiên tải thịnh

Gia phong hàm lạc tứ thời xuân

Dịch Nghĩa

Đức Tổ dài lâu muôn đời thịnh

Nếp nhà ấm cúng bốn mùa Xuân.

木本水源千古念

天经地义百年心

Mộc bản thuỷ nguyên thiên cổ niệm

Thiên kinh địa nghĩa bách niên tâm

12. Chữ và âm Hán

萬古功成名顯达

千秋德盛姓繁荣

Vạn cổ công thành danh hiển đạt

Thiên thu đức thịnh tính phồn vinh

山高莫狀生成德

海闊難酬鞠育恩

Sơn cao mạc trạng sinh thành đức;

Hải khoát nan thù cúc dục ân.

14. Chữ và âm Hán

义仁积聚千年盛

福德栽培萬代亨

Nghĩa nhân tích tụ thiên niên thịnh

Phúc đức tài bồi vạn đại hanh

父母恩义存天地

祖考蜻神在子孙

Phụ mẫu ân nghĩa tồn thiên địa

Tổ khảo tinh thần tại tử tôn

上不负先祖贻流之庆

下足为後人瞻仰之标

Thượng bất phụ tiên tổ di lưu chi khánh

Hạ túc vi hậu nhân chiêm ngưỡng chi tiêu

Dịch

Trên nối nghiệp Tổ tiên truyền lại,

Dưới nêu gương con cháu noi theo.

鞠育恩深东海大

生成义重泰山膏

Cúc dục ân thâm Đông hải đại

Sinh thành nghĩa trọng Thái sơn cao

山水蜻高春不盡

神仙樂趣境長生

Sơn thủy thanh cao Xuân bất tận,

Thần tiên lạc thú cảnh trường sinh

象山德基門戶詩禮憑舊蔭

郁江人脈亭皆芝玉惹莘香

Tượng Sơn đức cơ môn hộ thi lễ bằng cựu ấm,

Úc Giang nhân mạch đình giai chi ngọc nhạ tân hương.

Núi Voi xây nền đức, gia tộc dòng dõi bởi nhờ ơn đời trước,

Sông Úc tạo nguồn nhân, cả nhà giỏi tài vì sức gắng lớp sau

山高莫狀生成德

海闊難酬鞠育恩

Sơn cao mạc trạng sinh thành Đức

Hải khoát nan thù cúc dục Ân

Xem thêm: Mẹo đơn giản làm sáng bóng đồ thờ cúng bằng Đồng

Thông tin liên hệ:

CƠ SỞ SẢN XUẤT ĐỒNG MỸ NGHỆ ĐẠI BÁI QUỸ MAI

Địa chỉ: Đoan Bái, Đại Bái, Gia Bình, Bắc Ninh
Email: Dongquymai@gmail.com 
STK: + 2606205183300 Agribank CN Gia Bình – Bắc Ninh
+ 108869370560 Vietinbank CN Gia Bình – Bắc Ninh
+ 43210001180383 BIDV CN Đông Côi – Thuận Thành – Bắc Ninh

Chủ tài khoản: Đỗ Văn Qũy

Hotline: 0393.653.888 – 0393.654.888